Alles op de schop

De huidige sociale verzekeringen zijn niet meer van deze tijd. Dat geldt ook voor de rechtspraak en alles wat daarbij hoort, toevoegingen, bijzondere bijstand, enz. De client staat niet centraal, de één loketgedachte blijft een utopie en dat wordt veroorzaakt door de huidige gecompliceerde wetten, regels, bevoegdheden en bureaucratie. Als het puntje bij het paaltje komt dan vecht iedereen voor zijn eigen positie en dat is niet in het belang van de client.

Een paar eerste stappen voor een verandering, met oog voor kostenbesparing en een uitvoering, die stukken eenvoudiger is, overzichtelijker en voor iedereen begrijpelijker. Vele organisaties binnen de sociale zekerheid kunnen vervallen en vervangen worden door één  uitvoeringsinstantie. Dan weet elke client  waar hij moet zijn voor een uitkering en een eventuele keuring. Het maakt niet uit of het gaat om verlenging van zijn rijbewijs, het verkrijgen van een rolstoel, een zorgindicatie, de aard en omvang van beperkingen, het verkrijgen van een ontheffing van de arbeidsverplichting, het verkrijgen van een invaliden parkeerkaart of een inkomen, er komt één instantie en er is per cliënt één dossier.

1^e stap

Trek met ingang van een vastgestelde datum alle wetten en regelingen in. De AOW, de ANW, alle ambtenarenregelingen, de WW, de ZW, de WAO, de WAJONG, De WAMIL, de WaZo, de WmKoh, de Wzt, de Twpl, de TW, de WSW, de WIA, de IOAW, de IOAZ, de WWB, de AWBZ, de WMO en alle toeslagen. De participatiewet is daarmee overbodig geworden.

Hef de SVB en het UWV op.   Verander ook de organisatie van de rechtspraak*, met uitzondering van de CRvB (of een hogere toetser, waar elke burger altijd terecht kan, gratis uiteraard). Breng bij de belastingdienst alleen taken onder zoals het innen van premies en belastingen, maar vereenvoudig ook die regels.

Waarom? De regels zijn in de loop der jaren te ingewikkeld geworden. Dat is ten koste gegaan van een efficiënte en clientgerichte uitvoering. We bedenken steeds nieuwe regels in de hoop dat we daarmee een bepaalde doelgroep aan het werk krijgen en we denken dat het minder kost, maar in de praktijk blijkt het niet te werken.

UWV is veel te afstandelijk, de client staat niet centraal (is ook nooit zo geweest, maar dat kan ook niet bij zo’n groot orgaan, met zoveel directeuren, managers, beleidsmedewerkers, zoveel schijven en zoveel verschillende disciplines). De huidige wetgeving is fraudegevoelig en er is onvoldoende capaciteit om de fraude op te sporen of af te wikkelen.

2^e stap

De huidige cliënten met een uitkering houden deze tot nader te bepalen datum of tot de datum waarop de aanspraak afloopt (leeftijd of maximum periode of andere inkomensbron). De uitvoering van alle sociaal zekerheids arrangementen gaan over naar de Gemeente. Het personeel van de huidige instanties gaat voor zo ver nodig over naar de Gemeente, maar volgen allemaal een cursus ‘ de grote cultuuromslag’.

Waarom? Het is de enige mogelijkheid om de client centraal te stellen en dan kunnen we eindelijk uitvoering geven aan het fenomeen één loket’ – één dossier gedachte.

3^e stap

De cliënt (bejaarde, gehandicapte, zieke, werkloze of gezonde persoon zonder werk) staat centraal. Maar dat kan ook het gezin zijn door de noodzaak van inkomens – of andere ondersteuning wegens te hoge huur, kosten voor kinderen, of schuldsanering.

Waarom? Iedere Nederlander (of een persoon die daarmee gelijkgesteld wordt) die aangewezen is op een of meerdere uitkeringen of een voorziening, vraagt dat aan bij de Gemeente (één loket/dossier gedachte).

4^e stap

Alle nieuwe regels eerst toetsen op uitvoerbaarheid. De huidige bedenkers of schrijvers van de wetten staan vaak ver van de uitvoeringspraktijk. Met de clienten of de uitvoerders is er nauwelijks overleg of er wordt nauwelijks geluisterd naar de knelpunten en dat komt voornamelijk door de huidige hiërarchie. Des te hoger de positie, des te groter de macht! Daarom moet elk nieuw voorstel eerst getoetst worden aan de praktijk.

Dat betekent dat van alle inwoners de uitkerings- en toeslagen situatie in beeld wordt gebracht op een centraal punt maar dat ook de dossiers worden overgedragen (de medische gegevens naar medici) en dat zowel de SVB als UWV voor de proef capaciteit beschikbaar stelt om te ondersteunen. Er is één onafhankelijke persoon die de zaak bewaakt, evalueert en bijstelt en over de knelpunten rapporteert. De clienten worden bij het proces betrokken. Het gaat immers over hen.

Bij de Gemeente komen meerdere balies. De verantwoordelijkheid voor de nieuwe wetten ligt niet bij de wethouder maar bij een centraal aangestuurd/niet politiek verantwoordelijke Toezichthouder die onder waakt over zoveel mogelijk uniforme en rechtvaardige uitvoering.

Voorbeelden van diverse balies zijn (de huidige balies voor inschrijving, rijbewijs, paspoort, vergunningen, enz. blijven gehandhaafd):

• Een gezinsbalie, voor bijvoorbeeld, een gezinsuitkering of één of meerdere toeslagen of voorzieningen. Bij verhuizing: één op één overdracht van alle gegevens naar de balie bij de andere gemeente. (nu is het nog zo, dat elke zorgafhankelijke client, die verhuist naar een andere gemeente een nieuwe aangepaste rolstoel krijgt en dat de andere rolstoel in een kelder van de zorginstelling belandt).
• Een individuele balie, voor één persoon, afhankelijk van één uitkering, bijvoorbeeld wegens ouderdom, ziekte of werkloosheid.
• Een re-integratie balie, waar elke persoon met mogelijkheden zijn talenten mag ontdekken teneinde deze optimaal te benutten.
• Een balie voor werkgevers met een vraag naar personeel.
• Een handhavingsbalie. Als je je auto op een verkeerde plek parkeert dan krijg je een boete. Als je niet solliciteert terwijl dat wel van je wordt verwacht of als je een inkomen hebt en je geeft dat niet op, krijg je ook een boete. Des te dichter bij huis des te beter te controleren, des te minder fraude.

Alle balies hebben verplicht onderling contact, eiland cultuur binnen de Gemeente is streng verboden zodat alle cliënten gelijke kansen hebben . Bewaking vindt plaats door de Toezichthouder. Grotere Gemeenten hebben balies op meerdere locaties.

5^e Stap

Eén keuring. Alle medische keuringen vinden plaats op dezelfde criteria en afhankelijk van de woonplaats bij dezelfde instelling. Dezelfde arts stelt de arbeidsbeperkingen vast, of bepaalt de vervoersbehoefte van een gehandicapt kind, of de beperkingen van de weduwe zonder kinderen of die van de noodzaak voor een parkeerkaart of de restricties van het rijbewijs of de ontheffing van de arbeidsverplichting of de behoefte aan een rolstoeltaxi.

Waarom? We hebben nu vele instanties die medisch keuren en alle instanties kiezen daarvoor al dan niet wettelijk vastgestelde criteria. Er zijn van één cliënt soms tientallen dossiers en onderlinge afstemming vindt nooit plaats.

Stel ook hier de cliënt centraal en zorg in het belang van de cliënt voor één loket en dus één dossier. Stel één criterium vast voor arbeidsongeschiktheid. Nu is het nog zo, dat een cliënt bij ziekte wordt gekeurd door een arts van instantie A, diezelfde cliënt kan wat later weduwe worden en wordt dan gekeurd door instantie B. Als beide keuringen geen uitkering opleveren gaat de cliënt naar de bijstand en wordt gekeurd door instantie C. Alle uitkomsten kunnen verschillen en er vindt geen gegevensoverdracht plaats. Er kunnen kapitalen worden bespaard als er voortaan één dossier zou zijn en één keuringsafdeling die toetst met dezelfde criteria.

Daarmee komt er eindelijk een einde aan de verschillen tussen beperkingen/mogelijkheden ingevolge de Wajong/WIA/WAO, ANW, de WWB, de WSW en vele andere wetten. Er is dus ook altijd sprake van één medisch dossier.

6^e Stap

De organisatie. De Gemeenten kunnen niet de leiding krijgen, want deze nieuwe situatie mag niet –zoals nu bij de WMO het geval is- afhankelijk zijn van de rijkdom/armoe of de politieke kleur van een gemeente.

Ik stel een Toezichthouder voor, die verantwoordelijk wordt voor de uitvoering van de uitkeringsregels. Deze Toezichthouder krijgt ook de leiding over een klachtencommissie waarbij elke burger een klacht kan indienen. Deze Toezichthouder moet dezelfde rol vervullen als de Nationale Ombudsman, dus bv. zonder politieke voorkeur zijn werk verrichten.

Waarom? Het mag niet uitmaken of een Gemeente een linkse of rechtse kleur heeft, of arm of rijk is. De Toezichthouder moet objectief blijven.

7^e Stap

Bezwaar en beroep. Bezwaar bij dezelfde Gemeente is niet aan te bevelen. De onpartijdigheid is daarmee namelijk niet gewaarborgd. Daarom wordt het bezwaar ingediend bij een andere willekeurige gemeente, waarbij de cliënt mede bepaalt bij welke Gemeente dat is en dan kan het zijn dat een bezwaar van de Gemeente Zandvoort behandelt wordt in de Gemeente Winschoten. Objectiviteit en de cliënt centraal gedachte moet gewaarborgd zijn.

De huidige rechtspraak staat vol met termen als ‘geen nieuwe medische feiten’ maar dat zegt nog niets over de kwaliteit van de beoordeling. Artsen die goed zijn in motiveren hebben bij de rechtspraak een pré. De cliënt heeft het nakijken want het met medische termen onderuit halen van zo’n medisch oordeel door een andere deskundige kost al gauw 1000,00 euro of meer. En dat geld hebben de meeste cliënten niet. Daarom moet elke cliënt die het met de beoordeling van een arts of arbeidsdeskundige niet eens is de kans krijgen voor een kosteloze seccond opinion.

Waarom? Hoe kan een rechter  (niet medicus of arbeidsdeskundige) beoordelen/toetsen of het oordeel van een keuringsarts reproduceerbaar of objectiveerbaar is. Een rechter is vaak niet op de hoogte van de referentiekaders of interne instructies van de deskundigen.

Uit de praktijk blijkt dat nauwelijks arbeidsdeskundige gronden worden aangevoerd omdat de advocaten of hulpverleners vaak geen arbeidsdeskundige expertise in huis hebben en ook hier het prijskaartje van een expertise door een cliënt vaak niet kan worden betaald. Nadere bestudering van de rechtspraak leert verschillende interpretatiekaders en een enorme rechtsongelijkheid (wanneer wel een expertise en wanneer niet). Maar dat is geen onderdeel van dit rapport.

Terugkomend op de rechtspraak: geen rechtbanken meer voor de sociale zekerheid. Alleen bezwaar bij een andere Gemeente en altijd een second opinion, desnoods een expertise. Daarna naar de hoogste rechter, die beide standpunten toetst. Die uitspraak is bindend, maar er dient bij de hoogste rechter altijd dezelfde groep deskundigen te worden geraadpleegd (vaste deskundigen, die de uniformiteit bewaken en daarin ook een wezenlijke rol vervullen).

8^e Stap

Hoogte van de uitkering. De hoogte van de uitkering mag en kan verschillen, want dat is ook nu het geval. Echter, iedereen heeft aanspraak op een vastgesteld basisinkomen, waarbij alle overige gezinsinkomens kunnen meespelen (situatie kan verschillen en de vrijstellingen eveneens).

Hogere inkomens kunnen bijverzekerd worden, maar daarvoor moet extra premie worden betaald. Er moeten keuzes gemaakt kunnen worden, zoals bijvoorbeeld bij levensverzekeringen of autoverzekeringen. Dat kan via particuliere verzekeringen maar ook via één orgaan. Deze organen staan in nauw contact met het nieuwe uitvoeringsorgaan bij de Gemeente en er kan en mag geen verschil van mening zijn over het resultaat van de keuringen. Afstemming met elkaar is dus verplicht.

9^e stap

De verhoogde premies voor werkgevers, die instroom hebben van cliënten moet ongedaan worden gemaakt. Er zou nog enig begrip voor kunnen zijn als een werkgever de instroom in de uitkering veroorzaakt. Maar een verhoogde premie (die soms net zo veel bedraagt als de uitkering van de client) als gevolg van de instroom in de WIA van een werknemer die tijdens een vakantie ernstig gewond raakt en daardoor een WIA-uitkering krijgt is onverteerbaar. Dus bij de vaststelling van de hoogte van de premie voor een hogere uitkering dan de voor die persoon geldende basisuitkering, mag en kan het orgaan dat de hoogte van de premie bepaalt de risico’s mee laten wegen.

10^e Stap

Natuurlijk komt Nederland in verweer tegen dit voorstel. Vaak is daarbij sprake van eigen belang. Daarom stel ik voor:

• voer dit voorstel in na verdere uitwerking op bepaalde onderdelen en na een proef bij één of meerdere Gemeenten;
• stimuleer iedereen werkzaam bij Gemeente, SVB, UWV of belastingdienst (afdeling toeslagen) met ideeën te komen en beloon elk idee van waarde.

Tot slot

De laatste tijd zet de Overheid zijn burgers op digitale afstand met allerlei E oplossingen. Geen goede ontwikkeling. Bouw een persoonlijke relatie op met de burger, geef goede voorlichting etc. Voorkomt ook fraude, bevordert re-integratie etc. Gebruik internet voor eenvoudige communicatie.

Verder zie ik het zo dat Sociale Zekerheid is verworden tot een vak. Net als fiscalisten om maar eens een voorbeeld te noemen. De kennis van Sociale Zekerheid is in de private sector versnippert over: Financiën, HR en Salarisadministraties, re-integratiebedrijven enz.  In de publieke sector versnippert over de diverse uitvoeringsinstellingen.

Maak er een serieus vak van.

Auteur: Willemien Elsman, sinds 1967 werkzaam in de Sociale Zekerheid