Striktere wetgeving leidt tot burgerlijke ongehoorzaamheid
De afgelopen tijd is veel te doen geweest om de fraudewet en overige aanscherpingen van ons sociale zekerheidstelsel. Of het nu gaat om verplicht terugvorderen, boetes van 100% van het fraudebedrag, het opleggen van een tegenprestatie, uniforme verplichtingen of een meer uniform sanctiebeleid, het zijn allemaal voorbeelden van steeds striktere wetgeving ten aanzien van uitkeringsgerechtigden. Ik spreek veel professionals die werkzaam zijn bij gemeenten en UWV.
Mij valt op dat deze mensen, van uitvoerders tot beleidsmedewerkers en managers, niet zitten te wachten op dergelijke wetgeving. En dan druk ik mij nog voorzichtig uit. De algehele tendens is dat dit spierballenwetgeving is, afkomstig uit de koker van voormalig VVD Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (en voormalig FIOD-rechercheur) Henk Kamp en consorten. De verontwaardiging in de media is groot en de Ombudsman heeft al een onderzoek aangekondigd naar opgelegde boetes die niet in verhouding zouden staan tot de administratieve fouten die zijn gemaakt door uitkeringsgerechtigden. De vraag die ook terecht gesteld wordt is of deze bestuursrechtelijke wetgeving niet al te kort door de bocht gaat en voorbijgaat aan zorgvuldigheids- en evenredigheidsbeginselen. Opvallend trouwens dat het CDA, bij monde van Tweede Kamerlid Heerma, grote vraagtekens zet bij de fraudewet en aangeeft dat er geen onderscheid meer wordt gemaakt tussen criminele fraudeurs en welwillende burgers die een vergissing maken.
Dat, terwijl ook deze partij zowel in de Tweede als de Eerste Kamer voor de invoering van deze wet heeft gestemd. Het zal mij in ieder geval benieuwen wat er uit het onderzoek van de Ombudsman geconcludeerd gaat worden en hoe politiek Den Haag hier op gaat reageren. Vooralsnog is de wet een voldongen feit en is de uitvoering aan zet.
Onlangs bezocht ik een tweetal gemeenten. Bij beide gemeenten was de fraudewet het onderwerp van gesprek. Ik was vooral geïnteresseerd hoe deze gemeenten nu in de dagelijkse praktijk omgaan met de fraudewet. De ene gemeente (en nee, ik noem geen namen) vertelde dat er breed draagvlak was tegen de fraudewet. De wet zou ridicuul zijn en een uiting zijn van populistische spierballentaal.
De wet zou duurzame re-integratie tegenwerken en fraude in de hand wekken. Binnen deze gemeente is men het erover eens dat er geen onzinnige boetes dienen te worden opgelegd aan burgers die door de bomen het bos niet meer zien en onbedoeld een administratieve vergissing maken.
Deze gemeente geeft aan dat zij de ruimte neemt (die er juridisch gezien niet is) om te handelen naar de geest van de fraudewet. Volgens mij handelen ze juist tegen de geest van de wet, maar dat terzijde. De tweede gemeente die ik bezocht had ook een probleem met de fraudewet, namelijk dat het aantal opgelegde boetes in de praktijk op één hand te tellen was. Deze gemeente is van mening dat de wet simpelweg dient te worden uitgevoerd en komt met een plan van aanpak om te komen tot een strikte hantering van de fraudewet. Het aantal boetes moet omhoog!
Ik vond dit wel een opvallend verschil. Aan de ene kant heb je de eigenwijze gemeente die burgerlijke ongehoorzaamheid toont en de ruimte claimt die nodig is om te handelen in het belang op de lange termijn van de burger en de lokale overheid. En aan de andere kant heb je de uitvoeringsorganisatie die strikt handelt naar democratische principes en loyaal het beleid wenst uit te voeren zoals Den Haag dat graag ziet.
Het lijkt mij dat zowel gemeente 1 als 2 geen grote uitzonderingen zijn. Elke gemeente gaat toch anders met wetgeving om en kent zijn eigen couleur locale. De constatering is dan ook dat een effect van de strengere wetgeving is dat sommige gemeenten een burgerlijke ongehoorzaamheid gaan tonen die op zijn beurt weer leidt tot rechtsongelijkheid. Burgers zijn in sommige gemeenten een stuk beter af dan in andere gemeenten en dat zou niet zo moeten zijn.
Zelf heb ik zeker begrip voor de opstelling van gemeente 1, maar uiteindelijk weegt het nadeel van de rechtsongelijkheid voor mij zwaarder en is de democratie wat mij betreft aan zet om in te grijpen als nieuwe wetgeving in de praktijk al te rigoureus uitpakt.
Auteur: Tjerk Moraal, Manager Handhaving bij SV Land