Terugdringen hoog ziekteverzuim onder leraren mislukt

Jarenlange pogingen om het hoge ziekteverzuim in het onderwijs terug te brengen zijn zonder resultaat gebleven. Het aantal scholen met een hoog verzuimpercentage, dat willen zeggen meer dan 6%, blijft stijgen. Dat blijkt uit een analyse van het FD van openbare gegevens van scholen in het basis- en voortgezet onderwijs, inclusief speciaal onderwijs.

Het aantal scholen met verzuimpercentages boven de 6 steeg van 3300 van de ruim 8100 scholen in 2016 naar 3362 in 2018. Onder scholen met een verzuimpercentage van meer dan 9 — een percentage waarbij alle alarmbellen gaan rinkelen — is wel sprake van een daling: van 1499 naar 1400 scholen. Daarmee kampt nog altijd een op de zes scholen met een ziekteverzuim dat ruim twee keer hoger is dan het landelijk gemiddelde in het onderwijs van 4,4%. Het gaat om 1400 scholen, waarvan 1100 basisscholen.

Ziekteverzuim is voor veel werkgevers een indicator of werknemers het naar hun zin hebben. In het onderwijs is een hoog ziekteverzuim extra lastig: door het lerarentekort kunnen scholen steeds lastiger vervangers vinden. Een ziekmelding betekent dan extra werk voor collega’s, vollere klassen en in het uiterste geval geen les.

Ziekteverzuim blijft hoog

Het kabinet, vakbonden en schoolbestuurders proberen al jaren het ziekteverzuim structureel naar beneden te brengen, tot nu toe zonder succes. Zo is het gemiddelde verzuimpercentage in het basisonderwijs met 5,9 in 2018 net zo hoog als in 2005, blijkt uit de cijfers die scholen jaarlijks doorgeven aan de Dienst Uitvoering Onderwijs. Dit betekent dat een werknemer van elke honderd werkdagen bijna zes dagen niet werkt vanwege ziekte.

Veel taken, weinig autonomie

Onderzoek van TNO laat zien dat werknemers in het onderwijs relatief vaak verzuimen vanwege psychische klachten. Het aantal werknemers met burn-outklachten is in het basisonderwijs in tien jaar tijd gestegen van 15,8% naar 24,1%. Een ziektemelding is vergeleken met andere sectoren bovendien vaker gerelateerd aan het werk. Een veelgenoemde oorzaak is de combinatie van veel taken en weinig ruimte om het werk zelf in te delen.

Opvallend is dat 2700 scholen een ziekteverzuim hebben van minder dan 4%: een lagere score kan dus wel. Toch staat het thema in discussies over het lerarentekort nauwelijks op de agenda, merkt Denis Vijgen, directeur van het Vervangingsfonds. Deze overheidsorganisatie betaalt de kosten voor vervanging met premies van aangesloten scholen en helpt onderwijsbestuurders met verzuimbeleid.

‘In het onderwijs wordt het gemiddelde ziekteverzuim van 6% vaak als gegeven beschouwd’, zegt Vijgen. ‘Maar het is voor iedereen beter als het ziekteverzuim omlaag gaat, want dat helpt ook bij het lerarentekort. Minder verzuim betekent gewoon meer mensen voor de klas. Waarom zouden we daar geen energie in steken?’

Minder ziekteverzuim is meer leraren

Een project om schoolbestuurders hulp te bieden met hun verzuimbeleid laat zien dat verbetering mogelijk is, aldus Vijgen. In twee jaar tijd is het ziekteverzuim bij 64 schoolbesturen met gemiddeld 1,85 procentpunt gedaald. Daardoor hoefden de scholen 113 medewerkers niet te vervangen. Of de scholen het verzuim ook op eigen kracht laag kunnen houden, moet de komende jaren blijken.

Als alle basisscholen met een ziekteverzuim boven de 6% het voorbeeld zouden volgen, kunnen 1370 medewerkers aan het werk blijven, onder wie 1040 leerkrachten, zo heeft het Vervangingsfonds berekend. Ter vergelijking: het lerarentekort komt dit jaar uit op 1700 fte.

Mini Schouten van Personeelscluster Oost-Nederland (180 basisscholen, 2600 fte) vindt dat elke school zou moeten streven naar een ziekteverzuim van 5% of minder. ‘Er zijn altijd mensen met ernstige ziektes waar je geen invloed op hebt, maar de grote bups van medewerkers met burn-outs is wel beïnvloedbaar. Bij ons betekent 1% minder ziekteverzuim dat we 30 fte niet hoeven te vervangen. Alleen daarom al moeten we het proberen.’