Verslag SV Café Live – Hoe kan fraude worden voorkomen?

Het gebeurt niet gauw dat een publiek van tweehonderd mensen bijna zonder geroezemoes naar vijf sprekers op rij luistert. Maar het thema van SV Café Live op 19 november 2015 ‘Fraude in sociale zekerheid’, de soms schokkende verhalen, de alerte dagvoorzitter en de verfrissende intermezzo’s van een dijk van een band hebben iedereen ruim twee uur op het puntje van de stoel gehouden. Een impressie van de bijeenkomst.

SV Cafè Live heeft tot doel kennis te delen. Deze editie is georganiseerd in samenwerking met 1Overheid, een initiatief van burgers die verontrust zijn over de miljarden euro’s die jaarlijks verdwijnen door allerlei vormen van fraude.

De bezoekers van de bijeenkomst in De Fabrique in Utrecht werken onder meer bij gemeenten, het UWV, SVB, DUO, de Belastingdienst en verzekeringsmaatschappijen. Zij zijn afgekomen op de aankondiging dat er dieper zal worden ingegaan op vragen als: waarom frauderen mensen, hoe gaat de overheid hiermee om en hoe kan fraude worden achterhaald en voorkomen?

Dagvoorzitter Pieter Hilhorst verzoekt iedereen om zijn of haar buurman in het kort een voorbeeld te vertellen van een situatie waarin publieke en private instellingen niet samenwerkten, terwijl ze dat beter wel hadden kunnen doen. “Iets dat je als ‘van de pot gerukt’ kunt typeren”. Als hij vervolgens vraagt of iemand het verhaal van de buurman met de zaal wil delen, steekt niemand een hand op. Met een gevat “Kennelijk zijn er veel verhalen die als ‘gewoon’ worden beschouwd” heeft hij de toon gezet en geeft hij het podium aan Christien Bronda, directeur Participatie en Decentrale Voorzieningen bij het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en lid van 1Overheid.

Ze voert de aanwezigen via een aantal anekdotes in vlot tempo langs de invoering van de Algemene Bijstandswet in 1965, ‘Toen geluk nog heel gewoon was’, de Voordeursregeling waarvoor buitengewoon opsporingsambtenaren handmatig onderzoek deden en de Wet Werk en Bijstand uit 2004.

Ontluisterend

“Daarna is de focus verschoven naar controle op rechtmatigheid voorafgaande aan toekenning van een uitkering. Vanaf dat moment zijn gegevens met elkaar vergeleken, zijn bestanden aan elkaar gekoppeld en werken gemeenten met digitale risicoprofielen.”

Enige tijd geleden heeft zij met anderen wetenschappelijk onderzocht of onherroepelijk veroordeelden die worden gezocht, toch zaken doen met de overheid. De uitkomst is ontluisterend: gemiddeld worden in ons land elke werkdag zes paspoorten en/of rijbewijzen verstrekt aan onherroepelijk veroordeelden en worden door hen 45 mutaties bij gemeenten doorgegeven.

“Het gaat er dus om dat we slimmer gebruik gaan maken van wat we al weten door bestaande bestanden en systemen van overheden aan elkaar te koppelen. Samenwerking levert betere processen op en dat zou een grote stap voorwaarts zijn in voorkoming van fraude.”

Onder de radar

Hans Funken, Senior Business Consultant bij SAS Nederland: “Fraudeurs gedragen zich anders. Wanneer je relaties tussen mensen en bedrijven digitaal in kaart brengt en analyseert, kun je patronen ontdekken. En als je zaken kunt verklaren, kun je voorspellen waar het fout kan gaan. Maar de fraudeur, zeker de beroepscrimineel, heeft al snel in de gaten hoe hij onder de radar blijft, dus je moet de datasystemen continu verbeteren.”

Volgens Funken heeft vooral de belastingdienst te maken met georganiseerde criminaliteit in de vorm van beroepsfraudeurs die zich in netwerken bewegen. Als voorbeeld noemt hij de btw-carousselfraude.

Funken raadt aan om naast het koppelen van databestanden zeker ook de de social media te raadplegen.

Nauwelijks te bevatten

De klanten die Achmea bedient, vertegenwoordigen een gezamenlijke, jaarlijkse schadelast van 160 miljoen euro. Naar schatting betreft 10% daarvan fraudezaken. “Ik kan niet ontkennen dat er onder die klanten echte boeven zitten”, zegt Martin Kroos, senior manager Arbeidsongeschiktheid Verzekeringen van deze organisatie. “En medewerkers zijn er soms van overtuigd dat hun klanten niet frauderen. ‘Ik heb ze gesproken, ik voel hun oprechtheid’, zeggen ze dan.”

Kroos geeft enkele voorbeelden uit de praktijk en het is nauwelijks te bevatten wat sommige mensen durven uithalen. “Een ondernemer in vis meldt zich voor een uitkering. Hij kan niet werken, want hij is ziek. Dus hij kan de vis niet schoonmaken en verwerken. Intussen was hij vanuit huis een internetbedrijf gestart: in de verkoop en bezorging van vis.”

De dagvoorzitter vraagt hoe iemand reageert als je hem daarmee confronteert. “Met boosheid. De man zei dat hij jarenlang premie had betaald en nu ‘dus’ recht heeft op geld.”

Parijs-Dakar

Een vrachtwagenchauffeur die zijn werk wegens rugklachten moest staken, is door de verzekeraar ‘teruggevonden’ bij de rally Parijs-Dakar, als vrachtwagenchauffer.

Kroos: “Het meest extreme voorbeeld is dat van een vrouw die haar armen en handen niet meer kon gebruiken. Zij had daarover verklaringen van verschillende artsen bij zich. Maar we ontdekten dat zij motor reed en eigenhandig de caravan op de trekhaak van de auto plaatste.” Op de vraag uit de zaal wat dan de rol van bedrijfs- of verzekeringsartsen is, zegt hij: “Ik ben ervan overtuigd dat hoe specifieker de klachten moeten worden omschreven, hoe lastiger het is om te frauderen.”

Achmea krijgt momenteel tussen de 0,1 en 0,5% van fraudegevallen naar boven. Dat is laag, vindt ook Kroos zelf, maar hij wijst erop dat dit geringe percentage feitelijk wel al over miljoenen euro’s gaat. Degenen die tegen de lamp zijn gelopen, moeten het geld terugbetalen, hun verzekering wordt geblokkerd en ze kunnen zich niet meer bij andere maatschappijen verzekeren.

Doorn in het oog

“Fraude bij faillissementen wordt extra zwaar aangepakt,” zegt Frits Kemp, “omdat iemand dit bewust heeft gedaan en 75% van de slachtoffers private partijen zijn zoals werknemers en leveranciers.” Kemp is Curator en Advocaat Faillissementsfraude bij Fort. Via faillissementen wordt jaarlijks voor 1 miljard gefraudeerd.

In een helder betoog zet hij uiteen hoe er doodleuk op Marktplaats.nl wordt gehandeld in louche bedrijven en uitkeringen van zogenaamde werknemers. Kemp heeft zoveel faillissementen voorbij zien komen en hij heeft bij de behandeling van een faillissement toegang tot zoveel data van verschillende instanties, dat hij al heel snel herkent wanneer er fraude in het spel is. En het is hem een doorn in het oog, vooral omdat werknemers en leveranciers er de dupe van zijn.

Kemp ergert zich er bovendien aan dat iemand een foute jaarrekening bij de Kamer van Koophandel kan indienen. “Het ministerie van EZ staat niet te trappelen om de Kamer van Koophandel te moderniseren, want in hun ogen gaat het ministerie van Financiën er dan met de opbrengsten vandoor.” Hij is van mening dat het de hoogste tijd is om schoon schip te maken, te beginnen aan de bovenkant, om fraude te voorkomen.

Silo’s in een moestuinencomplex

“Boeven vangen is leuk”, memoreert Bernard Welten zijn tijd als politiechef in Amsterdam. Hij is lid van 1Overheid en hij houdt een warm pleidooi voor dit initiatief omdat ook hij erin gelooft dat publieke en private partijen door samenwerking veel sterker staan in de preventie van fraude.

“Wij zijn in Nederland georganiseerd in silo’s en we leven in een moestuinencomplex”, waarmee de spreker doelt op verkokering en dat organisaties elk op hun ‘eigen vierkantje’ opereren.

“Met één en dezelfde verdachte kunnen 34 partijen bezig zijn zonder dat ze dat van elkaar weten en ze hebben er niet eens allemaal een belang bij om een oplossing te vinden.” Hij houdt het publiek fijntjes voor dat er maar liefst 166.000 boeven, echte criminelen, buiten ‘los rondlopen’ in ons land. “En intussen verkopen we een deel van onze gevangenisruimte aan Noorwegen en België.”

Durf van elkaar te leren

Welten is van mening dat veel organisaties last hebben van ‘een soort gekoesterde bewustzijnsvernauwing’ en dat we juist daarom niet al te gemakkelijk moeten meegaan in een ‘dom besluit’, vooral niet wanneer mensen in de hoogste salarisschaal zelf naar voren hadden moeten stappen in plaats van op een ‘schandalige manier achterover te leunen’. Hij raadt aan om tegen de baas te zeggen dat je iets niet meer doet als de praktijk je heeft geleerd dat de werkwijze niet klopt of niks oplevert.

De man houdt duidelijk van klare taal. Hij roept de bezoekers van het event tot slot op om visitekaartjes uit te wisselen en afspraken te maken om elkaar op te zoeken. “Durf van elkaar te leren. Durf jezelf de vraag te stellen: wat weet ik er nou van? En stel altijd de vraag: werken wij als 1Overheid?”

Als de sprekers hun verhalen hebben verteld, gaat de band voluit en komen de tongen van de luisteraars los bij de bar. Een bezoeker tegen een collega: “Het is een boeiende, geanimeerde bijeenkomst en ik heb veel tips meegekregen. Maar als je bedenkt op hoeveel manieren fraude wordt gepleegd en hoeveel dat de gemeenschap kost, word je daar best droevig van.” Dan tegen de barman: “Doet u mij maar een biertje.”

Door: Marja Lindhout